De fasen van burn-out

Het aantal burn-outs is de laatste jaren fors gestegen. Het aantal opgebrande of overspannen mannen steeg van 6 naar 9 %. Maar liefst 15 % van de Nederlandse vrouwen zegt een burn-out te hebben of te hebben gehad. Twee jaar geleden was dit nog 9,4 %.

Wat niet iedereen weet, is dat een burn-out littekens kan na laten. Dat wetenschappelijke bewijs is er nu; mensen met een burn-out zouden een verlaagd cortisolniveau hebben bij het opstaan. Ook scoren ze minder goed op functies zoals werkgeheugen en reactiesnelheid.

Weer terug aan het werk, gaven de ex-burn-out-patiënten nog steeds aan cognitieve problemen te hebben, zoals bijvoorbeeld: concentratieproblemen en een slecht geheugen, het vermogen problemen op te lossen, rekenen en plannen maken.

Onderzoek laat zien dat goed herstellen van een burn-out essentieel is voor de terugkeer naar werk en het goed functioneren in de huidige of nieuwe functie.

Maar hoe begint een burn-out en welke fasen zijn er? Hoe ver is het met mij(n medewerker)?

Toenemende stress is onder te verdelen in negen fasen:

Fase #1 Met tegenzin naar het werk

Je medewerker is zich nog niet bewust van een verstoord evenwicht. Wel is er een onderliggend gevoel dat de inspanning om voldoening te krijgen steeds groter wordt. Dit gevoel blijft voortdurend op de achtergrond aanwezig. Het verstoorde evenwicht uit zich in tegenzin om naar het werk te gaan, overgevoelig raken en eerder ruzie of conflicten krijgen. Je medewerker neemt het werk mee naar huis. Door dit alles raakt zijn of haar thuissituatie ook gespannen. Er ontstaat het gevoel tegen de klok te moeten werken en tevens gevoelens van falen. De weerstand vermindert met als logisch gevolg dat er verkoudheden en griepjes optreden.

Fase #2 Werk geeft geen voldoening meer

Je medewerker wordt zich bewust van een groter wordende inspanning. Voldoening na het werk is er niet meer. Na de inspanning voelt je medewerker negatieve emoties. Het lichaam gaat reageren met negatieve prikkels. Voor het onprettige gevoel zoekt hij compensatie. Dit uit zich ook in gedrag. Hij/zij weet van geen ophouden en gaat steeds solistischer werken. Vermoeidheid wordt genegeerd. Er is geen ruimte voor ontspanning meer en het gevoel van uitputting is nabij. Dit wordt ook nog in de hand gewerkt door slecht slapen. In het handelen wordt je medewerker krampachtiger. Hij/zij reageert moeilijk op onverwachte gebeurtenissen of reageert rigide. Lichamelijk ontstaan nek-, schouder- en hoofdpijn-, maag- en rugklachten. De eetlust wordt mogelijk minder, de behoefte aan genotmiddelen groter.

Fase #3 Betrokkenheid neemt flink af

Je medewerker reageert op de onprettige gevoelens met een soort verzet. Hij/zij vertoont verminderde betrokkenheid bij het werk en minder respect voor je omgeving. Het gevoel naar mensen verdwijnt, je medewerker toont vermijdend gedrag naar klanten en collega’s, geeft anderen de schuld van fouten en is steeds meer afwezig, ook in lichamelijke zin.

Fase #4 Afknappen en ziek melden

Hij/zij kan en wil niet meer werken en meldt zich ziek. Misschien wil hij/zij zelfs ontslag nemen en op zoek naar ander werk. Het afhaken uit zich in enerzijds schuld- en schaamtegevoelens. Je medewerker voldoet immers niet meer aan de verwachtingen van zijn/haar omgeving. Anderzijds vertoont hij/zij in onverschilligheid en vermijdend gedrag. Hij/zij sluit zich af en heeft last van algehele malaise. Je medewerker meldt zich met uiteenlopende klachten bij de huis/bedrijfsarts.

Fase #5 Herstel burn-out blijft tegen verwachting uit

Het schuldgevoel van je medewerker hierover neemt toe. Hij/zij blijft somber, wil alleen nog maar slapen en zoekt allerlei compensatie zonder daar voldoening uit te krijgen. Hoewel nog (lang) niet beter, meldt je medewerker zich meer malen beter, uit schaamte.

Fase #6 Balans opmaken

“Heb ik wel de juiste baan of werkgever?” In deze fase raakt je je medewerker misschien in conflict met zichzelf en zijn omgeving. Hij/zij is uit balans en weet niet meer welke weg in te slaan. Nog steeds voeren sombere gevoelens de boventoon.

Fase #7 Ziektebesef dringt door

Je medewerker beseft zich dat hij/zij ziek is en niet alleen maar moe. Hij/zij gaat nu tijd steken in zelfzorg. Denk aan het ontplooien van prettige activiteiten, zelfonderzoek en dingen doen die de levensenergie bevorderen in plaats van afbreken. Het gevoel van voldoening komt hierdoor terug, herstel treedt langzaam in, energie komt langzaam terug. Belangrijk is dat je medewerker in deze fase nog niets forceert, alles is immers gericht op herstel.

Fase #8 Een daad stellen

Je werknemer laat weten wanneer hij/zij van plan is weer terug te keren op het werk of besluit afscheid te nemen van het werk. Misschien kiest hij voor een andere werkgever of zelfs een ander beroep.

Fase #9 Wennen aan de nieuwe situatie

De werkomgeving reageert op de andere manier van werken. Wanneer je werknemer van beroep is veranderd kan hij het moeilijk krijgen. Het verlaten van het oude beroep kan gepaard gaan met gevoelens van rouw. Na hersteld te zijn, kan de angst voor een nieuwe burn-out nog regelmatig de kop op steken.

Kan je hulp gebruiken bij het begeleiden van mensen (op de grens van) een burn-out? Worden jullie een beetje moe van bedrijfsartsen die je medewerker alleen maar meer in het harnas jagen?

Burn-out gebeurt vaak bij zeer betrokken mensen, die veel verantwoordelijkheid op zich nemen. Het is niet voldoende het werk een beetje aan te passen; de persoon zal moeten leren helder te krijgen wat een gezonde manier van werken is, wat zijn of haar verleidingen zijn, waardoor degene af gaat wijken van wat gezond is en hoe dit te herkennen en voorkomen.

Mochten jullie er hulp bij kunnen gebruiken (om van een harde werker een gezonde succesvolle werker te maken, zie ander artikel), laat het me weten, ik help jullie graag!